زینک اکسید (روی اکسید ) چیست؟
زینک اکسید یا روی اکسید (ZnO) یک ترکیب شیمیایی معدنی است که به شکل پودر سفید رنگ وجود دارد. این ماده خواص منحصر به فردی دارد و به دلیل کاربردهای فراوانش در صنایع مختلف، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
خواص فیزیکی و شیمیایی زینک اکسید
زینک اکسید در دمای اتاق به صورت جامد سفیدرنگ و پودری است. این ماده غیرقابل حل در آب اما محلول در اسیدهای رقیق می‌باشد. ZnO از لحاظ ساختار بلوری به شکل هگزاگونال (شکل شش‌ضلعی) است و نقطه ذوب آن حدود 1975 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.
کاربردهای زینک اکسید
-
صنایع آرایشی و بهداشتی: زینک اکسید یکی از مهم‌ترین ترکیبات در کرم‌های ضدآفتاب است؛ زیرا می‌تواند اشعه‌های مضر UVA و UVB خورشید را جذب و منعکس کند و از پوست محافظت نماید. همچنین در پمادهای ضدالتهاب و ضدعفونی‌کننده کاربرد دارد.
-
صنعت داروسازی: این ماده به دلیل خواص ضدباکتریایی و ترمیم‌کننده، در درمان زخم‌ها، سوختگی‌ها و التهابات پوستی استفاده می‌شود.
-
صنعت لاستیک و پلاستیک: ZnO به عنوان فعال‌کننده در فرآیند تولید لاستیک و پلاستیک‌ها به کار می‌رود تا مقاومت و کیفیت محصول نهایی افزایش یابد.
-
صنعت سرامیک و شیشه: برای بهبود ویژگی‌های محصول و افزایش استحکام آن کاربرد دارد.
-
نیمه‌رساناها: زینک اکسید به دلیل ویژگی‌های الکتریکی خاص، در ساخت برخی قطعات الکترونیکی و حسگرها استفاده می‌شود.
ایمنی و نکات مهم
با وجود اینکه زینک اکسید به طور کلی بی‌خطر است، اما استنشاق پودر آن می‌تواند باعث تحریک سیستم تنفسی شود. بنابراین هنگام استفاده صنعتی باید نکات ایمنی رعایت گردد.
روش تولید زینک اکسید
زینک اکسید را می‌توان با روش‌های مختلفی تولید کرد، از جمله:
-
روش سوختن مستقیم (Direct Oxidation): در این روش، فلز روی (Zn) را در حضور هوا و در دمای بالا می‌سوزانند تا ZnO به صورت مستقیم تولید شود. این روش صنعتی‌ترین و رایج‌ترین روش است.
-
روش هیدرومتالورژیکی (Hydrometallurgical): در این فرآیند، ابتدا روی به صورت محلول در می‌آید و سپس با افزودن عوامل قلیایی یا حرارت، روی اکسید به شکل پودر رسوب می‌کند.
-
روش سنتز شیمیایی: تولید ZnO با واکنش‌های شیمیایی در آزمایشگاه، معمولاً برای تولید نانوذرات زینک اکسید به کار می‌رود.
زینک اکسید نیمه‌رسانایی با پهنای باند انرژی حدود 3.37 الکترون‌ولت دارد که باعث می‌شود این ماده خاصیت‌های نوری و الکترونیکی ویژه‌ای داشته باشد. این ویژگی‌ها ZnO را برای استفاده در قطعات الکترونیکی، حسگرهای زیستی و پنل‌های خورشیدی بسیار مناسب می‌کند. همچنین ZnO خاصیت ضدباکتریایی قوی دارد که از طریق تولید گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) می‌تواند باکتری‌ها را نابود کند. به همین دلیل در محصولات آرایشی و درمانی برای پوست حساس و آسیب‌دیده بسیار محبوب است.
زینک اکسید، دوست پوست شما
اگر به مراقبت از پوست و زیبایی علاقه دارید، باید بدانید زینک اکسید یکی از بهترین محافظ‌های طبیعی در برابر آفتاب و آسیب‌های محیطی است. این ماده:
-
از پوست در برابر اشعه‌های مضر UV محافظت می‌کند بدون اینکه ایجاد حساسیت یا تحریک کند.
-
خاصیت ضدالتهابی دارد و می‌تواند قرمزی و التهاب پوست را کاهش دهد.
-
در فرمولاسیون کرم‌ها و پمادهای ضدآکنه برای کاهش جوش‌ها و ترمیم پوست به کار می‌رود.
-
برای پوست‌های حساس و کودکان مناسب است، چون طبیعی و غیرتحریک‌کننده است.
پس اگر دنبال یک ترکیب امن، موثر و همه‌کاره برای روتین مراقبت پوستی خود هستید، زینک اکسید انتخابی عالی است!
نحوه تهیه کرم زینک اکسید
کرم زینک اکسید ترکیبی از ذرات ریز اکسید روی و مواد پایه کرمی است که باعث می‌شود ماده به خوبی روی پوست پخش شده و محافظت ایجاد کند. مراحل کلی تهیه این کرم عبارتند از:
-
آماده‌سازی پایه کرم:
پایه کرم معمولاً از ترکیب روغن‌ها (مثل روغن جوجوبا، روغن بادام یا روغن نارگیل)، آب، و امولسیفایرها (موادی که روغن و آب را با هم مخلوط می‌کنند) تشکیل می‌شود. این پایه، بافت کرم را نرم و قابل استفاده می‌کند. -
سوسپانسیون زینک اکسید:
پودر زینک اکسید به آرامی و به تدریج به پایه کرم اضافه می‌شود و باید به خوبی مخلوط شود تا ذرات به طور یکنواخت در کرم پخش شوند و گلوله نشوند. -
افزودن مواد فعال:
گاهی مواد دیگری مثل ویتامین E (آنتی‌اکسیدان)، آلوئه‌ورا (ضدالتهاب طبیعی) یا عصاره‌های گیاهی برای تقویت خواص کرم اضافه می‌شود. -
همگن‌سازی:
مخلوط نهایی با همزن‌های مخصوص به مدت کافی هم زده می‌شود تا کرم با بافت صاف و یکدست تولید شود. -
بسته‌بندی:
کرم آماده شده در ظرف‌های مناسب ریخته می‌شود و بسته‌بندی می‌گردد تا به بازار عرضه شود.
نکات مهم
-
اندازه ذرات زینک اکسید در کرم بسیار مهم است؛ ذرات خیلی بزرگ باعث حس خشکی و لکه روی پوست می‌شوند، و ذرات خیلی کوچک (نانو) ممکن است خواص متفاوت و برخی نگرانی‌های سلامتی ایجاد کنند.
-
کرم زینک اکسید باید بدون عطر یا با عطرهای ملایم و طبیعی تولید شود تا برای پوست‌های حساس مناسب باشد.
استفاده مستقیم پودر خالص زینک اکسید روی پوست معمولاً توصیه نمی‌شود، به چند دلیل مهم:
-
خشکی و تحریک پوست:
پودر خالص ZnO می‌تواند باعث خشکی و تحریک پوست شود، مخصوصاً اگر پوست حساس یا آسیب‌دیده باشد. ذرات زینک اکسید به تنهایی ممکن است روی پوست ساینده باشند. -
پخش نامناسب:
پودر به صورت خشک روی پوست به خوبی پخش نمی‌شود و ممکن است لکه یا تجمع روی پوست ایجاد کند که ظاهری ناخوشایند دارد. -
حساسیت و واکنش‌های آلرژیک:
هرچند زینک اکسید به طور کلی ماده‌ای ایمن است، استفاده مستقیم و مکرر از پودر ممکن است در برخی افراد حساسیت یا واکنش‌های خفیف پوستی ایجاد کند.
بهترین روش استفاده
بهترین و ایمن‌ترین روش، استفاده از کرم‌ها و پمادهای حاوی زینک اکسید است که ذرات ZnO در آن‌ها به خوبی پراکنده و در قالب ترکیبات نرم‌کننده و مرطوب‌کننده پوست قرار گرفته‌اند. این کرم‌ها ضمن محافظت قوی در برابر آفتاب و التهابات، رطوبت پوست را حفظ می‌کنند و کمتر احتمال تحریک دارند.
استفاده از کرم زینک اکسید با غلظت ۲۵٪ رایج و نسبتاً ایمن است، اما نکاتی وجود دارد که بهتر است بدانید:
کرم زینک اکسید ۲۵٪ چیست و چه کاربردی دارد؟
کرم زینک اکسید ۲۵٪ معمولاً یک کرم ضخیم و محافظ است که در درمان مشکلات پوستی مانند :سوختگی‌ها و تاول‌ها ، اگزما ، تحریکات پوستی ، جوش و آکنه‌های ملایم، بثورات پوشک کودکان
بسیار موثر است. این غلظت، تعادلی مناسب بین اثر محافظتی و کمترین تحریک پوستی را فراهم می‌کند.
نکات استفاده از کرم ۲۵٪ ZnO
-
برای چه پوست‌هایی مناسب است؟
این کرم معمولاً برای پوست‌های حساس، خشک و آسیب‌دیده بسیار مناسب است و به عنوان یک لایه محافظ عمل می‌کند. -
آیا ایجاد حساسیت می‌کند؟
اکثر افراد این کرم را به خوبی تحمل می‌کنند، ولی اگر پوست بسیار حساس یا مستعد آلرژی دارید، بهتر است ابتدا مقداری کوچک روی پوست تست شود. -
روش استفاده:
کرمی نازک و یکنواخت روی پوست تمیز بمالید. می‌توان چند بار در روز بسته به نیاز تکرار کرد. -
موارد احتیاط:
از تماس با چشم‌ها و زخم‌های باز خودداری کنید. اگر پوست دچار التهاب شدید یا خارش شد، مصرف را قطع کرده و با پزشک مشورت کنید.
جمع‌بندی
کرم زینک اکسید ۲۵٪ به عنوان یک محافظ قوی و درمانی برای پوست بسیار مفید است و اغلب در داروخانه‌ها و محصولات مراقبت پوست موجود است. استفاده مستقیم پودر زینک اکسید به این صورت توصیه نمی‌شود، اما این کرم حاوی زینک اکسید در غلظت مناسب، ضمن اثر محافظتی، ملایم و ایمن است.
