(Thinner) یکی از پرکاربردترین حلال‌های شیمیایی در صنعت رنگ، رزین، خودرو، چوب و ساختمان است. به زبان ساده، تینر مایعی است که برای رقیق کردن رنگ‌ها و پوشش‌های مبتنی بر حلال (روغنی) استفاده می‌شود تا ویسکوزیته (غلظت) آن‌ها کاهش پیدا کند و اجرای رنگ با قلم‌مو، غلطک یا پیستوله راحت‌تر شود. اما فقط یک «رقیق‌کننده» ساده نیست؛ انتخاب اشتباه می‌تواند باعث پوسته شدن رنگ، مات شدن، ایجاد حباب، ترک‌خوردگی یا حتی آتش‌سوزی شود!
تفاوت تینر با حلال و استون
- تینر: ترکیبی از چند حلال مختلف با سرعت تبخیر تنظیم‌شده
- حلال: یک ماده خالص (مثل تولوئن خالص یا زایلن خالص)
- استون: فقط یک نوع حلال خیلی سریع (معمولاً در نوع فوری استفاده میشه)
انواع
- فوری (نیتروسلولزی)
- سریع‌ترین سرعت تبخیر
- شماره‌های رایج: • ۱۰۰۰۰ (فوق سریع) • ۱۲۰۰۰ (سریع) • ۲۰۰۰۰ (نیمه‌کند) • ۳۰۰۰۰ و ۴۰۰۰۰ (کند)
- کاربرد: رنگ خودرو، کیلر، رنگ نیتروسلولز، فوری چوب، سیلر
- روغنی (آلکیدی)
- سرعت تبخیر متوسط تا کند
- کاربرد: رنگ روغنی ساختمانی، ضدزنگ، رنگ صنعتی، جلادهنده
- اپوکسی
- فرمول ویژه برای رزین و رنگ اپوکسی دوجزئی
- معمولاً حاوی زایلن + بوتانول + حلال‌های آروماتیک
- باعث حباب‌زدایی بهتر و سطح صاف‌تر میشه
- پلی‌اورتان
- مخصوص کیلر و رنگ پلی‌اورتان دوجزئی
- تبخیر خیلی کند برای جلوگیری از سفیدک زدن
- بدون بو (White Spirit یا تینر کم‌بو)
- بوی بسیار کم
- مناسب کار در فضای بسته و آپارتمان
- تینرهای ویژه
- لاک الکل
- ضد رطوبت (برای رنگ استخری)
- چاپ (برای جوهر و رنگ چاپ)
اکثراً ترکیبی از این مواد هستند: تولوئن (۳۰–۶۰٪) ، زایلن (۲۰–۵۰٪) ، استون (در تینر فوری تا ۴۰٪) ،حلال ۴۱۰، ۴۲۰، ۴۰۰ ، متیل اتیل کتون (MEK) ، بوتانول و هیدروکربن‌های آلیفاتیک
کاربردها
رقیق کردن رنگ و کیلر ، شستشوی قلم‌مو، غلطک و پیستول ها ، چربی‌زدایی سطح قبل از رنگ ، تمیز کردن لکه رنگ از لباس، کفش و سطوح ، حل کردن چسب‌های ۱۲۳، چسب مایع ، تمیز کردن قطعات صنعتی و موتور ،ساخت برخی اسپری‌های خانگی (مثل اسپری رنگ)
آیا تینر همان سیکلو هگزان است ؟
خیر، سیکلوهگزان (Cyclohexane) نیست! اما سیکلوهگزان یکی از مواد اولیه مهم در تولید برخی از تینرهای باکیفیت (به‌خصوص فوری درجه یک و تینرهای خودرو) است. سیکلوهگزان\( C_{6}H_{12} \) ، یک ماده خالص تک جزئی با بوی ملایم شبیه بوی بنزن است ولی تینر ترکیب چند جزئی با بوی تند و آروماتیک می باشد . کاربرد اصلی آن به عنوان رقیق کننده و کیلر است در حالی که سیکلوهگزان مادۀ اولیه ساخت آن و حلال صنعتی است .
سرعت تبخیر آن قابل تنظیم برای سریع و کند است و لی سرعت تبخیر سیکلو هگزان متمایل به سریع است .
سیکلوهگزان در کدام تینرها استفاده می‌شود؟
- فوری فوق درجه یک (مثل بل، روناس ۲۱۰۰۰، دوپلی‌کالر ۲۵۰۰۰) که در حدود ۲۰تا ۴۰٪ سیکلوهگزان دارند
- پایه خودرو (Basecoat Thinner) که گاهی تا ۵۰٪ آن را شامل می شود .
- بدون بو (Low Odor) که گاهی جایگزین کامل تولوئن و زایلن می‌شود
مزیت سیکلوهگزان در تینر:
- پخش پولک عالی در رنگ متالیک و صدفی
- براقیت خیلی بالا
- بوی کمتر نسبت به تولوئن
- حلالیت عالی در رزین‌های آکریلیک و نیتروسلولز
آیا می‌توان فقط از سیکلوهگزان استفاده کرد؟
بلی اما در موارد خاص : برای رنگ آکریلیک خودرو و کیلر ۲K: بله، عالی جواب می‌دهد (حتی بهتر از نوع معمولی)
برای رنگ روغنی آلکیدی: خیر، خیلی ضعیف حل می‌کند
برای اپوکسی و پلی‌اورتان: اصلاً مناسب نیست
فرمول طرز ساخت تینر با استفاده از سیکلوهگزان
فوری فوق درجه یک (شبیه بل و روناس خودرو)
- تولوئن: ۲۵٪
- سیکلوهگزان: ۴۰٪
- زایلن: ۱۵٪
- استون: ۱۰٪
- بوتانول: ۵٪
- حلال ۴۱۰: ۵٪ → نتیجه: تینری با براقیت دیوانه‌وار و پخش پولک عالی
پایه متالیک/صدفی (بدون نارنجی شدن)
- سیکلوهگزان: ۵۰٪
- زایلن: ۲۰٪
- استات بوتیل: ۱۵٪
- بوتانول: ۱۰٪
- حلال ۱۰۰: ۵٪
تقریباً بدون بو (Low Odor)
- هگزان نرمال: ۲۰٪
- سیکلوهگزان: ۶۰٪
- وایت اسپریت: ۲۰٪ → بوی خیلی کم، مناسب کار در فضای بسته
نکته مهم
سیکلوهگزان خالص در ایران فقط به صورت بشکه‌ای (۱۶۰ کیلویی) از پتروشیمی‌ها (شازند، بندر امام، بوعلی) یا وارداتی (کره، ژاپن) موجود است و به نقاش معمولی نمی‌فروشند. برای همین خیلی از نقاش‌ها از تینرهای آماده حاوی سیکلوهگزان (مثل بل یا روناس ۲۱۰۰۰) استفاده می‌کنند.
در نهایت می توان گفت که تینر و سیکلوهگزان با هم فرق دارند ، اما بدانیم که سیکلوهگزان یکی از بهترین و گران‌ترین اجزای تینرهای فوق حرفه‌ای خودرو و کیلر است و تا ۵۰٪ تینرهای درجه یک را تشکیل می‌دهد.
نکات طلایی برای انتخاب
هرگز تینر فوری را با رنگ روغنی مخلوط نکنید → رنگ خراب میشه! ، در زمستان از تینر کندتر (مثل ۳۰۰۰۰) استفاده کنید ، در تابستان تینر سریع (۱۰۰۰۰ یا ۱۲۰۰۰) بهتره ، برای پیستوله همیشه تینر کمی سریع‌تر از قلم‌مو استفاده کنید ، برای رنگ خودرو فقط تینر فوری درجه یک (بدون ناخالصی) استفاده کنید .
خطرات تینر و نکات ایمنی که باید جدی بگیرید
قابل اشتعال شدید (نقطه اشتعال زیر ۲۰ درجه!) ، سمی برای کبد، کلیه و سیستم عصبی ، استنشاق طولانی‌مدت باعث سرگیجه، تهوع و حتی کما میشه ، تماس با پوست باعث خشکی و اگزما میشه
حتماً این تجهیزات را داشته باشید : ماسک تنفسی با فیلتر A1 یا A2 ، دستکش نیتریل (لاستیک معمولی حل میشه!) ، عینک ایمنی ، کار در فضای باز یا با هود قوی ، تینر خانگی هم میشه ساخت ( ولی توصیه نمیشه ) ترکیب‌های خانگی معمولاً ناخالصی دارند و رنگ را خراب می‌کنند. اما اگر مجبور شدید: ۵۰٪ بنزین معمولی + ۳۰٪ تولوئن + ۲۰٪ استون (تقریبی برای تینر فوری)
بهترین برندهای تینر در ایران (آبان ۱۴۰۴)
تینر فوری بل (بهترین کیفیت خودرو) ، تینر سپاهان ، تینر الوان ، تینر پارس پامچال ، تینر روناس ، تینر اطلس ، تینر دنا
سوالات متداول
سوال: آیا تینر با آب مخلوط میشه؟ جواب: خیر! فقط با حلال‌های مشابه ، سوال: تینر تاریخ انقضا داره؟ جواب: بله، معمولاً ۲–۳ سال (در جای خنک و دربسته) ، سوال: چرا رنگ من بعد از تینر زدن مات شد؟ جواب: یا تینر خیلی سریع بوده یا تینر بی‌کیفیت با ناخالصی ، سوال: تینر فوری رو می‌تونم برای رنگ روغنی استفاده کنم؟ جواب: نه! رنگ خراب و پوسته میشه
تینر اپوکسی چیست و چرا با بقیه فرق داره؟
تینر اپوکسی در واقع یک «حلال کند و فعال» است که مخصوص رقیق کردن رزین و هاردنر اپوکسی طراحی شده است ، اگر از تینر فوری یا روغنی معمولی برای اپوکسی استفاده کنید: رزین سفیدک می‌زنه ، حباب زیاد میشه سطح براق نمیشه ، استحکام نهایی کم میشه
ترکیبات استاندارد تینر اپوکسی درجه یک
زایلن: ۶۰–۷۰٪ ، بوتانول: ۱۵–۲۰٪ ، حلال ۱۰۰ یا ۱۵۰ (آروماتیک): ۱۰–۲۰٪ ، گاهی کمی استات (برای تنظیم ویسکوزیته)
درصد مجاز اضافه کردن تینر به اپوکسی
برای میز رزین (ریور تیبل): حداکثر ۵–۱۰٪ (بیشتر از ۱۰٪ → زرد شدن و کاهش سختی) ، برای پوشش کفپوش اپوکسی: ۱۰–۲۰٪ ، برای پرایمر اپوکسی: تا ۳۰٪ ، برای چسب اپوکسی: معمولاً اصلاً تینر نزنید!
نکات طلایی کار با تینر اپوکسی
همیشه اول تینر را به رزین اضافه کنید، بعد هاردنر بریزید ، در دمای ۲۵–۳۰ درجه بهترین نتیجه را می‌گیرید ، از تینر بدون رطوبت استفاده کنید تا جایی که وجود حتی یک قطره آب باعث سفید شدن می شود ) ، برای کارهای هنری (رزین آرت) از تینر اپوکسی «بدون حباب» یا «حباب‌گیر» استفاده کنید ، برای کفپوش سه‌بعدی از تینر خیلی کند (مثل تینر ۴۵۰۰۰ اپوکسی) استفاده کنید .
فرمول ساخت تینر اپوکسی خانگی (فقط برای حرفه‌ای‌ها)
۷۰٪ زایلن خالص ، ۲۰٪ بوتانول ، ۱۰٪ حلال ۱۵۰ این ترکیب تقریباً نزدیک به تینرهای کارخانه‌ای میشه
چرا تینر خودرو با بقیه فرق داره؟
رنگ خودرو (آکریلیک، پایه، متالیک، صدفی، کیلر) نیاز به نوع با خلوص بالا و سرعت تبخیر دقیق داره. ناخالصی ۱٪ هم باعث «نارنجی شدن» یا «دونه‌دونه شدن» سطح میشه
انواع تینر مخصوص رنگ خودرو
- پایه (Basecoat Thinner)
- سریع یا متوسط
- برندهای معروف: دوپلی‌کالر، گلسوریت، PPG، Sikkens
- کیلر خودرو
- کند یا فوق کند
- برای جلوگیری از «جوش آوردن» کیلر
- متالیک و صدفی
- سرعت متوسط رو به کند
- برای پخش یکنواخت پولک‌ها
درصد اختلاط استاندارد در رنگ خودرو
- رنگ پایه متالیک/صدفی: ۱۰۰٪ رنگ + ۸۰–۱۲۰٪ تینر
- کیلر ۲K: ۱۰۰٪ کیلر + ۵۰٪ هاردنر + ۲۰–۳۰٪ تینر
- آستر: ۱۰۰٪ آستر + ۵۰–۸۰٪ تینر
بهترین تینرهای خودرو در ایران
فوری بل (BEL) – سری خودرو ، دوپلی‌کالر ۱۲۵۰۰ و ۲۵۰۰۰ ، روناس ۲۱۰۰۰ ، پارس اشن ۲۵۰۰۰ ، الوان ۲۱۰۰۰ ، هادی ۲۵۰۰۰ ، جهت انتخاب نوع آن بهتر است که دمای محیط را در نظر بگیریم ، زیر 15 درجه ( فوق کند با شماره 40000 تا 60000 ) ، دمای 15 تا 25 درجه ( کُند با شماره 30000 تا 40000 ) ، 25 تا 35 درجه ( متوسّط تا کُند با شماره 20000 تا 30000 ) ، بالای 35 درجه ( سریع با شماره 10000 تا 15000 )
ترفندهای نقاش‌های حرفه‌ای
برای رنگ سفید و مشکی: نوع کمی کندتر بزنید تا براق‌تر بشه ، جهت رنگ‌های تیره (مشکی، سرمه‌ای): نوع سریع‌تر با جلوه عمیق‌تر ، برای رنگ‌های روشن و نقره‌ای: نوع متوسط که باعث پخش بهتر پولک می شود . همیشه قبل از کیلر، ۱۰ دقیقه فلش‌تایم (زمان تبخیر) بدهید .
اشتباهات مرگبار در رنگ خودرو با تینر
استفاده از نوع روغنی به جای فوری ، اضافه کردن بیش از حد آن (بیش از ۱۵۰٪) → رنگ شل میشه و شُرّه می‌کند استفاده از تاریخ گذشته یا آب‌دیده ، مخلوط کردن انواع برندهای مختلف
تینر در رنگ‌کاری و پرداخت چوب تقریباً در هر مرحله‌ای استفاده می‌شود و نقشش خیلی مهم‌تر از چیزی است که فکر می‌کنیم. به زبان ساده، بدون تینر درست، کار چوب هیچ‌وقت حرفه‌ای و براق نمی‌شود!
کاربردهای تینر در کار چوب (از صفر تا صد)
| مرحله کار | کاربرد دقیق | اگر اشتباه باشد چه می‌شود؟ |
|---|---|---|
| ۱. چربی‌زدایی و آماده‌سازی چوب | تمیز کردن گرد و غبار، روغن و رزین طبیعی چوب قبل از رنگ یا سیلر | رنگ نمی‌چسبد، لکه‌دار می‌شود |
| ۲. بتونه پلی‌استر را رقیق کنیم | بتونه باید شل و یکنواخت باشد تا خوب پر کند | بتونه سفت باشد باعث پر کردن بدشده و ترک می‌خورد |
| ۳. سیلر (آستر) را رقیق کنیم | سیلر باید روان باشد تا خوب جذب چوب شود و منافذ را پر کند | سیلر غلیظ ، سطح ناصاف، کیلر بعداً پوسته می‌شود |
| ۴. رنگ فوری چوب (نیم‌پلی‌استر) | رنگ باید غلظت مناسب داشته باشد تا با قلم‌مو یا پیستوله خوب پاشیده شود | خیلی غلیظ ، رد قلم‌مو، خیلی شل ، شُرّه می‌کند |
| ۵. کیلر (پلی‌استر یا پلی‌اورتان) | کیلر باید خیلی روان باشد تا سطح آینه‌ای و بدون حباب ایجاد کند | سریع : مات شدن ، تینر کند : حباب و جوش آوردن |
| ۶. شستشوی قلم‌مو، پیستوله و دست | تمیز کردن سریع ابزار قبل از خشک شدن رنگ یا کیلر | ابزار خراب می‌شود، رنگ خشک‌شده تمیز نمی‌شود |
| ۷. تنظیم سرعت خشک شدن | در زمستان تینر کند → خشک شدن یکنواخت، در تابستان تینر سریع → جلوگیری از گرد و غبار | خشک شدن خیلی سریع : پوست‌پرتقالی، خیلی کند : گرد و خاک می‌نشیند |
| ۸. ایجاد جلای نهایی بهتر | با کیفیت (حاوی سیکلوهگزان) باعث براقیت آینه‌ای می‌شود | بی‌کیفیت : براقیت کم، زود مات می‌شود |
| ۹. کارهای ترمیمی و پولیش | برای تمیز کردن لکه‌های کوچک یا آماده‌سازی سطح برای سنباده و پولیش مجدد | – |
تینر در چوب فقط «رقیق‌کننده» نیست، بلکه:
سرعت خشک شدن را کنترل می‌کند ، براقیت نهایی را تعیین می‌کند ، از حباب، سفیدک و ترک جلوگیری می‌کند ، پخش رنگ و کیلر را یکنواخت می‌کند ، باعث صافی سطح می‌شود
به همین دلیل استادکارهای حرفه‌ای می‌گویند: «رنگ و کیلر ۵۰٪ کار است، تینر ۵۰٪ دیگر کار!»
انواع سیلر
روغنی : این نوع سیلر بر پایه روغن‌های خشک شونده مانند روغن بزرک یا روغن تانگ ساخته می‌شود. نفوذ پذیری بالایی در چوب داشته و برای چوب‌های طبیعی و سنتی مناسب است.
آکریلیک : سیلرهای آکریلیک بر پایه آب هستند و بوی کمتری دارند. خشک شدن سریع و مقاومت خوبی در برابر آب و رطوبت از مزایای آن‌هاست. برای استفاده در محیط‌های داخلی و خارجی مناسب هستند .
پُلی اورتان : این نوع سیلر بسیار مقاوم در برابر سایش، رطوبت و مواد شیمیایی است. برای سطوحی که در معرض استفاده زیاد هستند مانند کفپوش‌های چوبی مناسب است .
انواع کیلر
روغنی : کیلرهای روغنی بر پایه روغن‌های خشک شونده هستند و به چوب و یا فلز عمق و گرمی می‌دهند. برای چوب‌های تیره و کلاسیک مناسب هستند.
آکریلیک : کیلرهای آکریلیک بر پایه آب هستند و خشک شدن سریعی دارند. تنوع رنگ و براقیت بالایی دارند و برای استفاده در محیط‌های داخلی مناسب هستند.
پُلی اورتان : کیلرهای پلی اورتان بسیار مقاوم و بادوام هستند و برای سطوحی که در معرض سایش زیاد هستند مانند کفپوش‌ها و مبلمان مناسب هستند .
طرز ساخت تینر ( روان کننده )
