وازلین
وازلین (Vaseline) یکی از معروف‌ترین و پرکاربردترین محصولات مراقبت از پوست در جهان است. وازلین یا ژلهٔ نفتی (Petroleum Jelly) ماده‌ای نیمه‌جامد، براق و چرب است که از مشتقات تصفیه‌شدهٔ نفت ساخته می‌شود. این ماده به دلیل خاصیت انسدادکنندگی (Occlusive) از پوست در برابر تبخیر رطوبت محافظت می‌کند و یکی از پرکاربردترین محصولات مراقبت از پوست در جهان است.
فرمول شیمیایی وازلین (پترولاتوم)
وازلین یک ماده خالص نیست، بلکه یک مخلوط بسیار پیچیده از هیدروکربن‌های اشباع‌شده (آلکان‌ها و سیکلوآلکان‌ها) با زنجیره بلند است ، با فرمول کلی تقریبی \( C_{n}H_{2n+2} \) (که n معمولاً بین ۲۵ تا ۷۰ است) یعنی مخلوطی از آلکان‌های مستقیم و شاخه‌دار + سیکلوآلکان‌ها (نفتن‌ها) + مقدار خیلی کمی آروماتیک‌های تصفیه‌شده است .
جرم مولکولی متوسط: حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم بر مول تعداد اتم‌های کربن در هر مولکول: معمولاً \( C_{25} \)تا \( C_{60} \) طول زنجیره متوسط : \( C_{30}-C_{45} \)
به زبان ساده: وازلین چیزی شبیه «موم خیلی نرم + روغن معدنی خیلی غلیظ» است که همه کربن های آن اشباع شده‌اند (هیچ پیوند دوگانه‌ای ندارد)
وازلین چیست؟
- نام علمی: پترولاتوم (Petrolatum) یا ژله پترولیوم (Petroleum Jelly)
- کشف‌شده در سال ۱۸۵۹ توسط رابرت چزبرو (Robert Chesebrough)، یک شیمیدان جوان انگلیسی-آمریکایی
- او دید کارگران حفاری نفت، ماده چسبناک سفیدی که روی میله‌های حفاری جمع می‌شود (Rod Wax) را برای درمان زخم و سوختگی استفاده می‌کنند. او این ماده را تصفیه کرد و نام “Vaseline” را روی آن گذاشت (از کلمه آلمانی Wasser یعنی آب + یونانی Elaion یعنی روغن زیتون).
ترکیب وازلین خالص
- ۱۰۰٪ پترولاتوم تصفیه‌شده
- هیچ آب، الکل، عطر، رنگ یا مواد فعال دارویی ندارد (مگر در انواع دارویی آن)
- کاملاً اُکُلوسیو (Occlusive) است، یعنی یک لایه محافظ غیرقابل نفوذ روی پوست ایجاد می‌کند.بافت نرم و یکنواخت
وازلین اصلی و غیر تقلّبی بدون بوی نفتی یا تند ، بسته‌بندی تمیز و مهر و موم ، بافت نرم و یکنواخت دارد .
واکنش‌های شیمیایی
یکی از بی‌اثرترین (Inert) مواد شناخته‌شده در شیمی و پزشکی است. تقریباً هیچ واکنش شیمیایی مهمی در شرایط عادی انجام نمی‌دهد.
| واکنش یا شرایط | آیا وازلین واکنش می دهد | توضیحات |
|---|---|---|
| اکسیداسیون با هوا (در دمای اتاق) | خیر | کاملاً پایدار است، حتی بعد از ۱۰۰ سال هم بوی بنزین نمی‌گیرد |
| واکنش با آب | خیر | کاملاً آب‌گریز (هیدروفوب) است |
| واکنش با اسیدهای قوی (HCl, H₂SO₄) | خیر | تا ۶۰–۷۰ درجه مقاوم است |
| واکنش با بازهای قوی (NaOH) | خیر (در دمای معمولی) | هیچ واکنشی نمی‌دهد |
| واکنش با الکل، استون، اتر | خیر | حل نمی‌شود، فقط پخش می‌شود |
| سوختن | بله می سوزد | در شعله می‌سوزد و دود سیاه + بوی پارافین می‌دهد (مثل شمع) |
| واکنش با پتاسیم پرمنگنات یا آوزون | خیر | چون هیچ پیوند دوگانه‌ای ندارد، اکسید نمی‌شود |
| واکنش با کلر یا برم | خیلی خیلی کُند | فقط در نور UV شدید و دمای بالا کمی کلرینه می‌شود |
| تجزیه حرارتی | بالای ۳۰۰–۳۵۰ درجه سانتی‌گراد | شروع به شکسته شدن و تولید گازهای سبک می‌کند |
مقایسه وازلین با مواد مشابه
| ماده | واکنش پذیری | مقایسه با وازلین |
|---|---|---|
| پارافین مایع | تقریبا مشابه | سبک تر و روان تر |
| موم پارافین جامد | مشابه | سفت تر |
| لانولین ( چربی پشم ) | واکنش پذیر تر | ممکن است حساسیت بدهد |
| روغن معدنی | مشابه ولی سبک تر | مایع است |
| سیلیکون ( دیمتیکون ) | کاملاً بی اثر | حتّی پایدارتر از وازلین |
فواید و کاربردهای وازلین
مرطوب‌کننده فوق‌العاده قوی
-
- مانع تبخیر آب از پوست می‌شود (تا ۹۹٪ کاهش TEWL یا از دست دادن رطوبت ترانس‌اپیدرمال)
- بهترین زمان استفاده: بلافاصله بعد از حمام، وقتی پوست هنوز کمی مرطوب است → روش “Soak and Smear”
ترمیم‌کننده پوست
-
- زخم‌های سطحی، خراشیدگی، سوختگی درجه ۱، بعد از عمل‌های پوستی (لیزر، پیلینگ)
- کمک به ترمیم پوست ترک‌خورده (پاشنه پا، لب، دست در زمستان)
محافظت از پوست
-
- در برابر باد، سرما، اصطکاک (مثلاً جلوگیری از تاول در دویدن)
- جلوگیری از رنگ‌گرفتن پوست موقع رنگ مو
- محافظت از پوست نوزاد در برابر ادرار و مدفوع (درمان سوختگی پوشک)
کاربردهای زیبایی
-
- برق انداختن لب (به جای برق لب)
- رقیق کردن رژگونه کرمی یا رژلب برای استفاده ملایم‌تر
- فیکس کردن عطر (عطر را روی وازلین بزنید، ماندگاری بیشتر می‌شود)
- نرم کردن کوتیکول ناخن
- براق کردن کفش چرم یا کیف!
کاربردهای پزشکی تأییدشده
-
- درمان درماتیت آتوپیک (اگزما) در کودکان و بزرگسالان
- بعد از ختنه نوزادان
- جلوگیری از چسبیدن باند به زخم
عوارض و باورهای غلط
وازلین باعث جوش نمی‌شود (غیرکومدوژنیک است، منافذ را نمی‌بندد) سرطان‌زا نیست (پترولاتوم مورد استفاده در وازلین کاملاً تصفیه‌شده و فاقد مواد سرطان‌زا مثل PAH است) داخل بینی نزنید اگر عفونت سینوس یا زکام شدید دارید (خطر خیلی نادر لیپوئید پنومونی) برای پوست خیلی چرب صورت به عنوان مرطوب‌کننده روزانه مناسب نیست (سنگین است)
انواع وازلین موجود در بازار
خالص (Original) ، ب ب کمپلکس (حاوی ویتامین‌ها) ، کوکوباتر (با کره کاکائو و رایحه) ، آلوئه‌ورا ، مخصوص نوزاد (Baby) ، درمانی (با لیدوکائین یا زینک اکسید )
نکات جالب
- ارتش آمریکا در جنگ جهانی دوم میلیون‌ها قوطی وازلین برای سربازان فرستاد (محافظت از زخم و اسلحه!)
- کوهنوردان از آن برای جلوگیری از سرمازدگی لب و بینی استفاده می‌کنند.
- بازیگران هالیوود برای برق زدن چشم در عکس از کمی وازلین روی پلک استفاده می‌کنند.
۱۵ کاربرد خلاقانه و حرفه‌ای که ۹۹٪ مردم نمی‌دانند
- باز کردن زیپ گیر کرده (یکم وازلین بزنید، مثل کره می‌ره!).
- باز کردن انگشتر تنگ از انگشت (دست را چرب کنید، انگشتر راحت درمی‌آید).
- جلوگیری از سیاه شدن گردنبند و گوشواره نقره (لایه نازک وازلین بزنید تا اکسید نشود).
- تمیز کردن لکه استیل و کروم (مثل لکه آب روی شیرآلات، با وازلین برق می‌افتد).
- درخشندگی فوق‌العاده چرم (کفش، کیف، مبل چرم ، وازلین بمالید و بعد با دستمال پاک کنید).
- جدا کردن آدامس از مو (وازلین بزنید، آدامس راحت جدا می‌شود بدون قیچی!).
- جلوگیری از چروک شدن رنگ در قوطی رنگ روغنی (روی سطح رنگ داخل قوطی یک لایه نازک وازلین بزنید، پوست نمی‌بندد).
- نرم کردن برس مو و شانه پلاستیکی سفت.
- روان کردن لولای در و پنجره که جیرجیر می‌کند (بهتر از هر روغن دیگری!).
- تمیز کردن لکه شمع از روی میز یا لباس (اول وازلین، بعد مایع ظرفشویی).
- جلوگیری از یخ زدن قفل در ماشین در زمستان.
- برق انداختن لاستیک ماشین (سیاه و براق می‌شود، ولی مراقب باشید زیاد نزنید که لیز نشود).
- ثابت کردن پیچ گوشتی روی سرپیچ (وازلین بزنید، پیچ راحت‌تر بسته می‌شود).
- محافظت از باتری ماشین در زمستان (پولک‌های باتری را وازلین بزنید، سولفاته نمی‌شود).
- پاک کردن لکه ریمل یا خط چشم ضدآب (وازلین + پنبه = پاک‌کننده عالی و بدون سوزش چشم).
نکات پزشکی پیشرفته‌تر
- در بیمارستان‌ها برای جلوگیری از زخم بستر (Pressure Ulcer) در بیماران بستری طولانی‌مدت استفاده می‌شود.
- در بخش سوختگی: وازلین + گاز وازلینه (Xeroform) استاندارد طلایی برای پانسمان سوختگی است.
- در دندانپزشکی: برای جلوگیری از زخم دهان ناشی از ارتودنسی یا دندان مصنوعی.
- در دامپزشکی: برای درمان زخم حیوانات خانگی، دماغ خشک سگ، پنجه ترک‌خورده گربه.
آیا وازلین برای پوست بی‌خطر است؟
بله، وازلین اورجینال و باکیفیت (به‌ویژه برند Vaseline Original) برای پوست بی‌خطر است، زیرا غیر حساسیت‌زا است ، غیر سمی است ،روی زخم‌ها قابل استفاده است . اما باید توجه کرد که افراد با پوست خیلی چرب و افرادی که مستعد آکنه شدید هستند با احتیاط استفاده کنند . همچنین استفاده همزمان با برخی کرم‌های سنگین ممکن است باعث انسداد منافذ شود
وازلین و طرز تهیه آن از نفت خام
