میکروپلاستیک ها ذرات پلاستیکی بسیار کوچکی هستند که قطر آن‌ها کمتر از ۵ میلی‌متر است. این ذرات به دلیل اندازه کوچکشان به راحتی در محیط زیست پخش شده و اثرات زیست‌محیطی و سلامتی قابل توجهی دارند. در ادامه اطلاعات جامعی درباره میکروپلاستیک‌ها ارائه می‌شود:
منابع میکروپلاستیک
میکروپلاستیک اولیه:
این ذرات از ابتدا به صورت ریز تولید می‌شوند. مثال مناسب برای میکروپلاستیک های اولیه را می توانیم این طور بگوییم که :
مثال‌ها:
میکرومهره‌ها: در محصولاتی مثل اسکراب‌های پوستی، خمیردندان‌ها و شوینده‌ها استفاده می‌شدند (هرچند در بسیاری از کشورها ممنوع شده‌اند).
پالت‌های پلاستیکی: ذرات کوچک پلاستیکی که به عنوان مواد اولیه در صنایع پلاستیک‌سازی استفاده می‌شوند.
الیاف مصنوعی: مانند پلی‌استر، نایلون یا اکریلیک که در لباس‌ها و منسوجات به کار می‌روند و هنگام شست‌وشو وارد فاضلاب می‌شوند.
میکروپلاستیک ثانویه:
از تجزیه قطعات پلاستیکی بزرگ‌تر در اثر عوامل محیطی مثل نور UV، گرما، امواج دریا یا سایش مکانیکی ایجاد می‌شوند.
مثال‌ها:زباله‌های پلاستیکی مثل کیسه‌ها، بطری‌ها یا تورهای ماهیگیری که در طبیعت خرد می‌شوند.
ذرات ناشی از سایش لاستیک‌های خودرو یا رنگ‌های پلاستیکی.
همچنین، ذرات کوچک‌تر از ۱ میکرومتر به نام نانوپلاستیک‌ها شناخته می‌شوند که به دلیل اندازه بسیار کوچکشان، نگرانی‌های بیشتری از نظر نفوذ به بافت‌های زنده ایجاد می‌کنند.
پراکندگی در محیط زیست
دریاها و اقیانوس‌ها: میکروپلاستیک‌ها به وفور در آب‌های سطحی، ستون آب و رسوبات کف اقیانوس یافت می‌شوند. تخمین زده می‌شود که میلیون‌ها تن پلاستیک در اقیانوس‌ها وجود دارد.
خاک: میکروپلاستیک‌ها از طریق لجن فاضلاب، زباله‌های کشاورزی یا ریزش مواد پلاستیکی وارد خاک می‌شوند.
هوا: ذرات میکروپلاستیک می‌توانند از طریق باد منتقل شوند و حتی در مناطق دورافتاده مثل قطب شمال یافت شده‌اند.
موجودات زنده: میکروپلاستیک‌ها در بدن موجودات دریایی، پرندگان، ماهی‌ها و حتی انسان‌ها (از طریق زنجیره غذایی) یافت شده‌اند.
اثرات زیست‌محیطی
- آلودگی اکوسیستم‌ها: میکروپلاستیک‌ها به دلیل اندازه کوچکشان به راحتی توسط موجودات زنده بلعیده می‌شوند و می‌توانند به زنجیره غذایی وارد شوند.
- تأثیر بر حیات وحش: بلعیدن میکروپلاستیک‌ها توسط ماهی‌ها، پرندگان و پستانداران دریایی می‌تواند باعث انسداد دستگاه گوارش، کاهش رشد یا حتی مرگ شود.
- جذب آلاینده‌ها: میکروپلاستیک‌ها می‌توانند مواد شیمیایی سمی (مثل PCBها یا فلزات سنگین) را جذب کرده و به موجودات زنده منتقل کنند.
اثرات بر سلامت انسان
ورود به بدن انسان: میکروپلاستیک‌ها از طریق غذا (مثل ماهی و نمک دریا)، آب آشامیدنی و حتی استنشاق هوا وارد بدن می‌شوند.
تأثیرات احتمالی: تحقیقات هنوز در مراحل اولیه است، اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که میکروپلاستیک‌ها ممکن است باعث التهاب، اختلالات هورمونی یا تجمع مواد سمی در بدن شوند.
حضور در بدن: میکروپلاستیک‌ها در خون، ریه‌ها، جفت انسان و حتی شیر مادر شناسایی شده‌اند.
راهکارها برای کاهش میکروپلاستیک‌ها
کاهش تولید:
ممنوعیت استفاده از میکرومهره‌ها در محصولات آرایشی در برخی کشورها (مثل اتحادیه اروپا و کانادا).
استفاده از مواد جایگزین زیست‌تجزیه‌پذیر.
مدیریت زباله:
بهبود سیستم‌های بازیافت و دفع زباله‌های پلاستیکی.
جلوگیری از ورود پلاستیک به محیط زیست.
فیلتراسیون پیشرفته:
استفاده از فیلترهای پیشرفته در تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب برای حذف میکروپلاستیک‌ها.
آگاهی عمومی:تشویق به کاهش مصرف پلاستیک‌های یک‌بارمصرف ، استفاده از لباس‌های ساخته‌شده از الیاف طبیعی به جای مصنوعی.
وضعیت کنونی و تحقیقات
تحقیقات جهانی بر روی میکروپلاستیک‌ها در حال گسترش است، اما هنوز اطلاعات کاملی درباره اثرات بلندمدت آن‌ها بر سلامت انسان و اکوسیستم‌ها وجود ندارد.
سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و برنامه محیط زیست (UNEP) در حال تدوین سیاست‌هایی برای کاهش آلودگی پلاستیکی هستند.
فناوری‌های نوین برای شناسایی و حذف میکروپلاستیک‌ها (مثل نانوفیلترها یا باکتری‌های تجزیه‌کننده پلاستیک) در حال توسعه است.
منابع و مسیرهای ورود به محیط زیست
میکروپلاستیک‌ها از منابع متعددی وارد محیط زیست می‌شوند :
فاضلاب خانگی و صنعتی:
شست‌وشوی لباس‌های مصنوعی باعث آزاد شدن میلیون‌ها میکروفیبر پلاستیکی در هر چرخه شست‌وشو می‌شود.
محصولات آرایشی و بهداشتی حاوی میکروپلاستیک‌ها (اگرچه در بسیاری از کشورها ممنوع شده‌اند).
زباله‌های پلاستیکی:
پلاستیک‌های رها شده در طبیعت (مثل کیسه‌ها، بطری‌ها و بسته‌بندی‌ها) به مرور زمان تجزیه شده و به میکروپلاستیک تبدیل می‌شوند.
فعالیت‌های صنعتی:
نشت پالت‌های پلاستیکی در حین حمل‌ونقل یا تولید.
انتشار
کشاورزی:
استفاده از پلاستیک‌های کشاورزی (مثل مالچ‌های پلاستیکی یا گلدان‌های پلاستیکی) که به مرور زمان تجزیه شده و میکروپلاستیک‌ها را به خاک اضافه می‌کنند.
لجن فاضلاب (Sewage sludge) که برای کوددهی به زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود، اغلب حاوی میکروپلاستیک است.
فعالیت‌های دریایی:
تورهای ماهیگیری، طناب‌ها و سایر تجهیزات پلاستیکی که در دریا رها می‌شوند، به مرور به میکروپلاستیک تبدیل می‌شوند.
زباله‌های پلاستیکی که توسط گردشگران یا کشتی‌ها در سواحل و اقیانوس‌ها رها می‌شوند.
سایش لاستیک‌ها و رنگ‌ها:
لاستیک‌های خودرو در اثر سایش با جاده، سالانه میلیون‌ها تن میکروپلاستیک تولید می‌کنند که از طریق روان‌آب‌ها به رودخانه‌ها و دریاها منتقل می‌شوند.
رنگ‌های پلاستیکی (مانند رنگ‌های استفاده‌شده در کشتی‌ها یا ساختمان‌ها) نیز با فرسایش به میکروپلاستیک تبدیل می‌شوند.
پراکندگی و چرخه میکروپلاستیک‌ها
میکروپلاستیک‌ها به دلیل اندازه کوچک و چگالی متفاوتشان در همه بخش‌های محیط زیست یافت می‌شوند:
اقیانوس‌ها: میکروپلاستیک‌ها در تمام لایه‌های اقیانوس (سطح، ستون آب، رسوبات کف) وجود دارند. تخمین زده می‌شود که ۱۵ تا ۵۱ تریلیون ذره میکروپلاستیک در اقیانوس‌ها شناور باشد.
رودخانه‌ها و دریاچه‌ها: رودخانه‌ها به عنوان مسیر اصلی انتقال میکروپلاستیک‌ها از خشکی به دریا عمل می‌کنند.
خاک: میکروپلاستیک‌ها از طریق لجن فاضلاب، زباله‌های کشاورزی یا ریزش پلاستیک‌ها وارد خاک شده و می‌توانند به محصولات کشاورزی نفوذ کنند.
هوا: ذرات میکروپلاستیک می‌توانند از طریق باد جابه‌جا شوند و حتی در مناطق دوردست مانند قطب شمال یا کوه‌های آلپ یافت شده‌اند.
زنجیره غذایی: میکروپلاستیک‌ها توسط پلانکتون‌ها، ماهی‌ها، پرندگان و پستانداران دریایی بلعیده شده و از طریق زنجیره غذایی به انسان منتقل می‌شوند.
روش‌های شناسایی و اندازه‌گیری
برای شناسایی میکروپلاستیک‌ها از فناوری‌های پیشرفته استفاده می‌شود:
میکروسکوپ‌های نوری و الکترونی: برای شناسایی شکل و اندازه ذرات.
طیف‌سنجی مادون قرمز (FTIR) و رامان (Raman Spectroscopy): برای تعیین ترکیب شیمیایی میکروپلاستیک‌ها (مثل پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن یا پلی‌استایرن).
کروماتوگرافی گازی-طیف‌سنجی جرمی (GC-MS): برای شناسایی مواد افزودنی شیمیایی در میکروپلاستیک‌ها.
فیلتراسیون و نمونه‌برداری: در آب، خاک و هوا برای جمع‌آوری ذرات و تحلیل آن‌ها.
روش‌های غیرمخرب: مانند تصویربرداری پیشرفته برای شناسایی میکروپلاستیک‌ها در بافت‌های زنده.
چالش اصلی در شناسایی، اندازه بسیار کوچک نانوپلاستیک‌ها و نیاز به تجهیزات گران‌قیمت است که تحقیقات را محدود می‌کند.
اثرات زیست‌محیطی
تأثیر بر موجودات زنده:
بلعیدن: میکروپلاستیک‌ها توسط موجودات دریایی (از پلانکتون تا نهنگ‌ها) بلعیده می‌شوند، که می‌تواند باعث انسداد گوارشی، کاهش تغذیه یا مرگ شود.
انتقال مواد سمی: میکروپلاستیک‌ها مواد شیمیایی سمی مانند بیسفنول A (BPA)، فتالات‌ها یا آلاینده‌های آلی پایدار (POPs) را جذب کرده و به موجودات زنده منتقل می‌کنند.
تغییر رفتار: برخی مطالعات نشان داده‌اند که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند رفتار حیوانات (مثل شنا یا تولید مثل) را مختل کنند.
تغییر اکوسیستم‌ها:
میکروپلاستیک‌ها می‌توانند تعادل میکروبی خاک و آب را تغییر دهند.
در صخره‌های مرجانی، میکروپلاستیک‌ها باعث افزایش بیماری‌ها و کاهش رشد مرجان‌ها شده‌اند.
اثر بر زنجیره غذایی: میکروپلاستیک‌ها از طریق مصرف ماهی، میگو و دیگر محصولات دریایی وارد بدن انسان می‌شوند.
اثرات بر سلامت انسان
راه‌های ورود به بدن:
غذا و نوشیدنی: میکروپلاستیک‌ها در آب آشامیدنی (حتی آب بطری)، نمک دریا، عسل و غذاهای دریایی یافت شده‌اند.
استنشاق: ذرات میکروپلاستیک موجود در هوا می‌توانند وارد ریه‌ها شوند.
تماس پوستی: در محصولات آرایشی یا بهداشتی که هنوز حاوی میکروپلاستیک هستند.
تأثیرات بالقوه:
التهاب و استرس اکسیداتیو: ذرات کوچک (به‌ویژه نانوپلاستیک‌ها) می‌توانند به بافت‌ها نفوذ کرده و باعث التهاب شوند.
اختلالات هورمونی: مواد شیمیایی موجود در پلاستیک‌ها (مثل BPA) می‌توانند به عنوان اختلال‌کننده‌های غدد درون‌ریز عمل کنند.
تجمع در بدن: میکروپلاستیک‌ها در خون، ریه‌ها، کبد، جفت و حتی مغز انسان شناسایی شده‌اند، اما اثرات بلندمدت آن‌ها هنوز به طور کامل شناخته نشده است.
تحقیقات در حال انجام: مطالعات نشان داده‌اند که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند سد خونی-مغزی را عبور کرده و به سیستم عصبی مرکزی برسند، اما تأثیرات عصبی آن‌ها هنوز در دست بررسی است.
راهکارهای کاهش میکروپلاستیک‌ها
قوانین و مقررات:
بسیاری از کشورها (مثل اتحادیه اروپا، کانادا و آمریکا) استفاده از میکرومهره‌ها در محصولات آرایشی را ممنوع کرده‌اند.
توافق‌نامه‌های بین‌المللی مانند معاهده جهانی پلاستیک (در حال مذاکره توسط سازمان ملل) برای کاهش تولید پلاستیک در حال تدوین است.
فناوری‌های حذف:
فیلترهای پیشرفته: در تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای حذف میکروپلاستیک‌ها قبل از ورود به محیط زیست.
باکتری‌ها و آنزیم‌ها: تحقیقات روی باکتری‌هایی مثل Ideonella sakaiensis که قادر به تجزیه پلاستیک هستند، در حال پیشرفت است.
فیلترهای لباسشویی: دستگاه‌هایی برای جلوگیری از ورود میکروفیبرها به فاضلاب هنگام شست‌وشوی لباس.
تغییر رفتار مصرف‌کننده:
کاهش استفاده از پلاستیک‌های یک‌بارمصرف مثل نی، کیسه و بطری.
انتخاب لباس‌های ساخته‌شده از الیاف طبیعی (پنبه، پشم) به جای مصنوعی.
استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی بدون میکروپلاستیک.
مدیریت زباله:
بهبود سیستم‌های بازیافت برای جلوگیری از ورود پلاستیک به طبیعت.
جمع‌آوری زباله‌های پلاستیکی از سواحل و رودخانه‌ها از طریق برنامه‌های داوطلبانه.
تحقیقات و روندهای کنونی
تحقیقات علمی: صدها مطالعه در حال بررسی اثرات میکروپلاستیک‌ها بر اکوسیستم‌ها و سلامت انسان هستند. تمرکز اصلی بر نانوپلاستیک‌ها و اثرات بلندمدت آن‌هاست.
فناوری‌های نوین:
توسعه حسگرهای پیشرفته برای شناسایی سریع‌تر میکروپلاستیک‌ها در محیط.
استفاده از هوش مصنوعی برای مدل‌سازی پراکندگی میکروپلاستیک‌ها در اقیانوس‌ها.
سیاست‌گذاری جهانی:
برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) در حال تدوین برنامه‌هایی برای کاهش آلودگی پلاستیکی تا سال ۲۰۳۰ است.
مذاکرات برای معاهده جهانی پلاستیک در سال ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ ادامه دارد که هدف آن کاهش تولید و آلودگی پلاستیک است.
چالش‌ها:
فقدان استانداردهای جهانی برای شناسایی و گزارش میکروپلاستیک‌ها.
هزینه بالای فناوری‌های حذف میکروپلاستیک‌ها.
مقاومت صنایع پلاستیک در برابر قوانین سخت‌گیرانه.
آمار و ارقام کلیدی
- تخمین زده می‌شود که سالانه ۸ تا ۱۲ میلیون تن پلاستیک وارد اقیانوس‌ها می‌شود.
- هر فرد به طور متوسط ممکن است سالانه ۷۰,۰۰۰ ذره میکروپلاستیک مصرف کند (از طریق غذا، آب و هوا).
- حدود ۸۰٪ میکروپلاستیک‌ها در اقیانوس‌ها از منابع خشکی (مثل رودخانه‌ها) وارد می‌شوند.
- لاستیک‌های خودرو بزرگ‌ترین منبع میکروپلاستیک‌ها در بسیاری از مناطق شهری هستند.
جمع‌بندی
میکروپلاستیک‌ها یک چالش زیست‌محیطی جهانی هستند که نیاز به همکاری بین دولت‌ها، صنایع و افراد دارد. کاهش مصرف پلاستیک، بهبود مدیریت زباله و حمایت از تحقیقات علمی می‌تواند به کاهش این مشکل کمک کند. یک مشکل چندوجهی هستند که محیط زیست، حیات وحش و سلامت انسان را تهدید می‌کنند. با وجود پیشرفت‌های علمی و سیاست‌گذاری، حل این معضل نیازمند همکاری جهانی، نوآوری‌های فناورانه و تغییر رفتارهای اجتماعی است.
در کلیپ های زیر با میکروپلاستیک و مضرّات آن آشنا می شویم
کلیپ تحقیقاتی
